میکروسکوپ یا ریز بین وسیله ای برای دیدن اجرام کوچکیست که با چشم غیر مسلح قادر به دیدن آن ها نیستیم ، وظیفه اصلی آن ها ، کمک به محقیق آزمایشگاهی در زمینه های پزشکی ، گیاه شناسی، علوم زیستی و زمین شناسی می باشد.این وسیله که نمونه پیشرفته ذره بین های متداول می باشد ، متشکل از دو لنز (شیئی و چشمی ) است که با تغییر اندازه عدسی ها ، شعاع کانونی و جایگیری آن ها نسبت به هم میکروسکوپ هایی با ویژگی های متفاوت حاصل می شود . تصویری که توسط عدسی شیئی بوجود می‌آید ، بوسیله عدسی چشمی بزرگتر میشود و به این جهت بزرگنمایی آن بیش از یک ذره بین است. در نمونه های پیشرفته ، مکانیزم عدسی ها پیچیده تر است . در آن ها علاوه بر لامپ ، مجموعه ای از عدسی های متمرکز کننده نور و یک دیافراگم که شدت نور را کنترل می‌کند نیز قرار داده شده است . اساس کار تمامی میکروسکوپ ها ، عبور نور با طول موجهای متفاوت از چندین عــدسی محدب می باشد که هرچقدر طول موج نور بکار رفته در آن کوتاه تر باشد ، قدرت تفکیک و یا جــداکنندگی آن میکروسکوپبیشتر است . با توجه به گسترش کاربرد این ابزار در علوم مختلف ، شاهد پیشرفت سریع این اختراع در زمینه های ساختاری کابردی تر ، استحکام بیشتر و استفاده راحت تر هستیم . میکروسکوپ های نوری معمولی که در تحقیقات بیولوژیکی و پزشکی بکار می‌روند به دو دسته چشمه نوری مجزا از میکروسکوپ و دسته چشمه نوری تعبیه شده در میکروسکوپ تقسیم می شوند . میکروسکوپ های امروزی برای اولین بار در اواسط قرن ۱۹ ساخته شدند و توسط ارنست کارل آبه طرز کار آن ها تعریف و تشریح شد . امروزه با پیشرفت علم اوپتیک ، الکترونیک ، کامپیوتر و همچنین توانایی انسان در تولید قطعات ، عدسی هایی بسیار قدرتمند به وجود آمده اند که حتی قادر به بزرگنمایی مفید تا ۲۰۰۰برابر اندازه واقعی هستند . امروزه با ترکیب علوم و فنون مختلف ، مدل های اصلی میکروسکوپ از انگشتان دو دست تجاوز می کند که از مهمترین آن ها می توان به میکروسکوپ های الکترونی ( روبشی و عبوری ) ، مدل های نوری (عبوری ، بازتابی ، پرآب پویشی و نیروی جانبی) ، نیروی اتمی ، نیروی مغناطیسی ، تونلی پویشی ، میدان نزدیک نوری و ولتاژ پویشی اشاره کرد که هریک در حرفه ای مختص خود کاربرد دارند .
میکروسکوپ به طور کلی تقسیم بندی های متعددی دارند که از مهمترین آن ها ، علاوه بر چشمه نورشان که اشاره شد می توان به ساده (در ساختار آن تنها یک عدسی همگرا برای بزرگ نمایی بکار می‌رود ) و مرکب (در آن از یک سری عدسی برای جمع آوری نور از شی مورد بررسی و از یک سری عدسی دیگر، فقط برای تنظیم و فکوس نور روی شی استفاده میشود ) بودن آن ها نیز اشاره کرد .در نوعی دیگر از تقسیم بندی نیز به سه دسته تقسیم می شوند که پلاریزان ، معمولا در زمین شناسی و مشاهده کانی ها ، بلورها و سنگ‌نگاری سنگ های آذرین ،دگرگونی و رسوبی از آن استفاده می شود . میکروسکوپ های ۲چشمی پیناکولار که کاربرد اصلی آن مطالعه فسیل هاست و انعکاسی که برای مطالعه بررسی مراحل کانی سازی کانی های فلزیی استفاده می شود.
همواره برای گام نهادن در مسیر کار و فعالیتی جدید ، با محدودیت های زیادی روبرو می شویم که یکی از ایمن محدودیت ها ، مسائل مالی می باشد . چه بسی انسان هایی بوده و هستند که به دلیل مسائل مالی و نبود امکانات لازم ، از حرفه یا سرگرمی مورد علاقه خود دور مانده ،آن را به فراموشی سپرده اند و استعداد ژرف و بالقوه ای را مدفون کرده اند. علوم آزمایشگاهی و مسائل پیرامون آن همواره یکی از مسائل این چنینی بوده است که به دلیل نبود امکانات لازم (از قبیل لوازم آزمایشگاهی و … ) و یا ابهام در هزینه های تحمیلی (مانند قیمت میکروسکوپ) آن ها ، مهجور مانده است.
در این مقاله بر آن شده ایم تا تعرفه میکروسکوپ های موجود در بازار ایران را بررسی کنیم.
دسته عمده میکروسکوپ هایی که تولید انبوه دارند ، میکروسکوپ های دانش آموزی می باشد. این میکروسکوپ ها ، با توجه به اینکه عموما برای گروه های سنی زیر ۱۵ سال ساخته می شوند ، جنبه آموزشی بیشتری نسبت به جنبه کاربردی داشته و قیمت میکروسکوپ های دانش آموزی نیز اصطلاحا با جیب آنان همخوانی دارد . این نوع میکروسکوپ ها ، حاوی پکیجی آموزشی درباره طرز کار اجزای داخلی میکروسکوپ ، اجزا سازنده آن ، طریقه استفاده و … می باشد.
از متداول ترین نمونه های موجود در بازار می توان به مدل های پروژکتور دار ۱۵۰۰(قدرت بزرگنمایی)، پروژکتور دار ۱۲۰۰ ، مانیتور دار بدنه فلزی۱۲۰۰ ، بدنه پلاستیکی ۱۲۰۰، استاد و شاگرد برقی و لوپ دو چشمی برقی اشاره کرد . قیمت میکروسکوپ های نام برده شده ۱۰۰٫۰۰۰ تا ۴۶۰٫۰۰۰ تومان می باشد . نا گفته نماند که قیمت میکروسکوپ به تنهایی کمتر می باشد ، زیرا این قیمت به همراه آپشن های موجود از قبیل پروژکتور ، ابزار جراحی و آزمایشگاهی و … می باشد .
Amoeba Dual Purpose از نمونه های پیشرفته تر که در صنعت و آزمایشگاه ها کاربرد دارند می توان به مدل های
Celestron TetraView Digital – Solomark HM900 – Cavac CT038 Digital- Digital Microscope Celestron 28 Pieces Microscope Celestron Laboratory Biological Microscope
و … نام برد. تعرفه میکروسکوپ های حرفه ای از این قبیل نیز از ۱۲۰٫۰۰۰ تا ۴٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان می باشد . در این نوع میکروسکوپ ها نیز کارخانه سازنده و قابلیت های آن ها (مانند سایر لوازم الکتریکی ) مسبب اختلاف قیمتشان می باشد .
میکروسکوپ های الکترونی ، دسته ای از میکروسکوپ ها هستند که به جای استفاده از نور ، از پرتوهای الکترونی (بجای عدسی نوری از لنزهای مغناطیسی ) برای تصویر سازی نمونه ها استفاده می کنن ، با این حال از قاعده آبه (مبنای علمی میزان بزرگنمایی میکروسکوپ) و یا به زبان ساده تر قاعده وجود شئ در بین فاصله کانونی و دو برابر آن پیروی می کند .
میکروسکوپ الکترونی به نوعی از میکروسکوپ ها اطلاق می شود که در آن ، الکترون در ستونی نازک ، با ولتاژ و سرعت بسیار
بالا ، پس از عبور از عدسی و فیلترهای متمرکز کننده به نمونه مورد مطالعه برخورد کرده و منعکس می شود .با مطالعه پرتوهای بازتابی اطلاعات مورد نظر از ساختار نمونه حاصل می شود .
میکروسکوپ الکترونی در دو دسته اصلی میکروسکوپ الکترونی روبشی ( اساس کار : مطالعه پرتو بازتابی) و میکروسکوپ الکترونی عبوری ( اساس کار: مطالعه پرتو عبور کرده از نمونه) ساخته می شوند.
اطلاعت حاصله از مشاهدات میکروسکوپ الکترونی را می توان به اطلاعات نقشه برداری(میزان سفتی و قابلیت ارتجاعی نمونه)
زیست شناسی (نمایش شکل و سایر ذرات) ، ترکیب ( نمایش عناصر سازنده شی از قبیل نقطه ذوب، اکتیویته و …) و
بلور شناسی ( چگونگی چیده شدن اتم را در مجاورت یکدیگر) تقسیم بندی کرد .
در ساختار اولین میکروسکوپ الکترونی نیز مانند میکروسکوپ نوری شعاع الکترون از داخل مقطع بسیار نازکی عبور داده می شد و شعاع نور را از داخل نمونه مورد مطالعه عبور می داد . به دلیل عدم تراکم یکسان مواد در تمام قسمت‌های مختلف نمونه ، شاهد تفاوت در میزان الکترون عبوری در آن هستیم که نتیجه آن حصول قسمت‌های تاریک و روشن می باشد .
میکروسکوپ دیجیتال به دسته ای از میکروسکوپ ها اطلاق می شود که دارای چشمی مخصوصی می باشد که این چشمی توانایی اتصال به کامپیوتر و نمایش و ذخیره اطلاعات در آن را دارد. این میکروسکوپ های تحقیقاتی ، با پیشرفت علوم حیطه آی.تی (چه سخت افزاری و چه نرم افزاری) کاربرد بیشتری نسبت به میکروسکوپ های آنالوگ و ساده با کاربری مشابه پیدا کرده اند.
لازم به ذکر است که به تعویض لنز چشمی دوربین های سنتی و اعمال برخی تغییرات سخت افزاری ، آن ها نیز پتانسیل تبدیل شدن به میکروسکوپ دیجیتال را دارند.
شاخصه اصلی میکروسکوپ های دیجیتال که آن ها را از سایر وسایل مشابه متمایز می کند ، قابلیت نمایش تصویر در نمایشگر و چاپ تصاویر می باشد ؛ در نسخه های معمولی هر میکروسکوپ مخصوص به یک نفر بوده و در صورتی که چند کاربر نیاز به نظارت شئ مورد نظر داشته باشند ، باید به نوبت و انفرادی این کار را انجام دهند ، در صورتی که با استفاده از میکروسکوپ دیجیتال نه تنها این مشکل حل می شود ، بلکه ده ها نفر دیگر نیز می توانند از طریق ویدئو پروژکتور شاهد این عمل باشند . اهمیت کاربرد قسمت آخر در کلاس های آموزش بیش از پیش خود را نشان می دهد که در آن ، دانش آموزان و دانشجویان ، با بهترین کیفیت و در کمترین زمان سوژه مورد بحث را به درستی مشاهده می کنند .
از مهمترین کاربرد های میکروسکوپ دیجیتال می توان به استفاده درصنایع مرتبط با کاغذ ( مرغوبیت کاغذ ، بافت آن ، تشخیص اصل و فرع بودن یک سند و…) ،کاربرد های پزشکی ( تشخیص و مشاهده عوامل بیماری زا ، مشاهده پوسیدگی دندان ، عفونت مجاری تنفسی و …) ، استفاده در صنعت ( ساخت برد های بسیار کوچک یا چرخدنده های ساعت) ،گالری های هنری (برای ترمیم با ظرافت یک اثر) ،در صنعت نساجی (برای مشاهده ساختار و آزمایش کیفیت نخ) و … اشاره کرد.
یکی دیگر از ویژگی های میکروسکوپ های دیجیتال ، قابلیت جابجایی و کوچکی آن هاست . با در نظر نگرفتن میکروسکوپ دیجیتال رومیزی ، اکثر میکروسکوپ های دیجیتال قابلیت حمل دارند و این امر سبب می شود قسمت هایی که مشاهده آن برای میکروسکوپ های دیگر دشوار است ، برای میکروسکوپ دیجیتال بسیار راحت و مطلوب باشد . جالب است بدانید که در سال های اخیر و ظهور تلفن های هوشمند ؛ این وسایل با اضافه شدن لنز و نرم افزار مخصوص ، قابلیت تبدیال به میکروسکوپ دیجیتال را دارند .